Friður er forsenda uppbyggingar

Hálfu öðru ári eftir innrásina í Írak reynir alþjóðasamfélagið að koma lífinu í landinu í viðunandi horf og hafa íslensk stjórnvöld meðal annars lagt 300 milljónir króna til uppbyggingar - og hjálparstarfs þar. Það gæti þó reynst þrautinni þyngri að koma ástandinu í eðlilegt horf því vargöld ríkir enn í landinu. Innviðir þjóðfélagsins eru í molum og hagur landsmanna er bágur. Ófriðarbálið brennur Það er tómt mál að tala um skilvirkt uppbyggingarstarf í landi þar sem stöðugur ófriður ríkir. Þótt sjálfri innrásinni í Írak hafi formlega lokið í maí á síðasta ári þá er enn víða barist og landið langt í frá undir stjórn írösku bráðabirgðastjórnarinnar og hernámsliðsins. Nægir í þessu sambandi að minna á leyniskýrslu bandarísku leyniþjónustunnar CIA sem lekið var til fjölmiðla í vikunni en þar er því haldið fram að öryggisástandið fari versnandi í Írak og ólíklegt er að breyting verði þar á á næstunni. Enda þótt Bandaríkjamönnum hafi tekist að berja andspyrnu niður í borgum á borð við Najaf og Fallujah þá eru aðferðirnar sem notaðar eru til þess tæpast fallnar til að vinna hug og hjörtu landsmanna. Það er mikil einföldun þegar því er haldið fram að allir þeir sem berjast gegn hernámsliðinu séu hryðjuverkamenn á snærum al-Kaída. Þótt slíkir hópar séu á meðal þeirra sem reyna að efna til illinda í landinu, til dæmis flokkur Jórdaníumannsins illræmda al Zarqawis, þá er staðan flóknari en svo. Stór hluti Íraka telur innrásina einfaldlega ólögmæta og telur það skyldu sína að koma föðurlandinu til varnar og berjast gegn innrásarliðinu. Ýmsir hópar telja slíkan skæruhernað styrkja stöðu sína í augum þjóðarinnar, til dæmis Mahdi-flokkur Moqtada al Sadr, eldklerksins frá Najaf. Súnníar tengdir Baathflokknum sem áður hélt um valdataumana í landinu telja sig hafa verið setta til hliðar og spyrna því við fótum. Ótrúleg mistök voru gerð á sínum tíma þegar íraski herinn var leystur upp þar sem byggja hefur þurft upp löggæslulið í landinu að nýju nánast frá grunni. Það hefur gengið hægt, meðal annars vegna þess að Íraskir lögreglumenn eru algeng skotmörk uppreisnarmanna en bráðabirgðastjórnin í landinu er af mörgum talin leppstjórn hernámsveldanna. Mikið mannfall Skálmöldin í Írak hefur sett starfi hjálparsamtaka verulegar skorður enda hafa þau beinlínis orðið fyrir barðinu á árásum hryðjuverkamanna. Höfuðstöðvar Rauða krossins og Sameinuðu þjóðanna (SÞ) í Bagdad voru sprengdar upp með tveggja mánaða millibili í fyrra með þeim afleiðingum að 32 létu lífið. Hjálparstarfsmönnum hefur verið rænt og þeir líflátnir eins og til dæmis Margaret Hassan, umdæmisstjóra CARE í Írak. Af þessum sökum hafa samtök á borð við Oxfam, CARE og Lækna án landamæra hreinlega þurft að yfirgefa landið. Rauði krossinn starfar þar enn en fer nánast huldu höfði og aðeins eru 35 útlendingar á vegum SÞ í Bagdad, samanborið við 300 fyrir um ári síðan. Þannig virðist ekkert lát á mannfallinu í landinu. Ríflega eitt þúsund bandarískir hermenn liggja í valnum en mannfall Íraka er margfalt meira þótt fjöldi látinna sé mjög á reiki. Til dæmis segir breska læknatímaritið Lancet að allt að hundrað þúsund hafi fallið en breska rannsóknarverkefnið Iraq Body Count telur að um sextán þúsund manns hafa látið lífið af völdum átakanna. Kosningar í skugga átaka Það er fyrst og síðast vegna viðvarandi ófriðar að enduruppbygging írasks samfélags hefur gengið jafn hægt og raun ber vitni. Vonir standa til að ástandið batni þegar Írakar hafa gengið að kjörborðinu en á meðan svo róstusamt er í landinu er erfitt að ímynda sér hvernig það á að vera hægt. Írakar virðast því fastir í ákveðnum vítahring. Þrátt fyrir þetta eru menn ekki búnir að gefa upp alla von um að kosningar verði haldnar í janúarlok. Ashraf Qazi, erindreki Sameinuðu þjóðanna í Írak, segist enn "hóflega bjartsýnn" en það velti þó á örygginu í landinu. Leiðandi fylkingar á meðal sjía virðast vera búnir að koma sér saman um sameiginlegan framboðslista en vitað er að hann nýtur stuðnings Sistani æðstaklerks og Moqtada al-Sadr þótt hvorugur þeirra sé á meðal frambjóðendanna 228. Á hinn bóginn er útlit fyrir að súnníar muni margir hverjir hunsa kosningarnar. Það mun þýða að hlutur þessarar fyrrverandi forréttindastéttar verður enn rýrari í stjórn landsins sem aftur mun leiða af sér ótryggara ástand og áframhaldandi skærur. Þar við bætist að enn á eftir að útfæra framkvæmd kosninganna. Í stríðshrjáðum löndum hafa SÞ jafnan borið hitann og þungann af því starfi en eins áður segir eru fáir á snærum samtakanna starfandi í landinu. Sjálfstæð nefnd vinnur að undirbúningi kosninganna í umboði SÞ en á hennar vegum eiga 500 manns að setja upp tæplega 9.000 kjörstaði og þjálfa 40.000 Íraka til að sitja í kjörstjórnum. Skráning kjósenda hefur gengið erfiðlega, ekki síst vegna ófriðarins. Þannig var heil vöruskemma full af skráningarseðlum brennd til kaldra kola í Mósúl á dögunum. Iyad Allawi, forsætisráðherra bráðabirgðastjórnarinnar, hefur stungið upp á að láta kjörfund standa yfir í þrjár vikur þannig að hernámsliðið geti einbeitt sér að afmörkuðum svæðum í einu en vandamálin virðast vera stærri en svo að það leysi vandann. Enn eru þó nokkrar vikur til stefnu. Innviðirnir í molum Uppbyggingarstarf í landinu er skammt á veg komið en innviðir samfélagsins eru nánast í molum eftir þrjú stríð og rúman áratug viðskiptaþvingana. Starf hjálparsamtaka hefur fram að þessu einkum beinst að því að tryggja að íbúar landsins hafi í sig og á á meðan hernámsliðið freistar þess að gera landið öruggara. Fyrr í haust var fjórðungur Íraka enn algerlega upp á matargjafir SÞ kominn. Margir verða að selja matarskammtinn sinn til að geta keypt föt og lyf og því er talið að 27 prósent allra íraskra barna búi við vannæringu. Fjörtíu prósent þjóðarinnar hafa ekki aðgang að hreinu vatni, meðal annars vegna umhverfishryðjuverka Saddams sem þurrkaði upp votlendisvæði suðurhluta Íraks til að refsa sjíum fyrir uppreisnir í kjölfar Flóabardaga 1991 og viðskiptaþvingana SÞ sem gerðu viðhald á vatnsveitum illmögulegt. Hið sama er að segja um fráveitur en mengað vatn eykur mjög hættuna á sjúkdómum á borð við kóleru. Raforkuver landsins hafa náð sömu framleiðslugetu og fyrir stríð en raflínur og spennistöðvar eru í mikilli niðurníðslu vegna skemmdarverka og slælegs viðhalds. 250 spítalar og eitt þúsund heilsugæslustöðvar þjóna landinu öllu. Þetta jafngildir því að á Íslandi væru þrjú sjúkrahús og ellefu heilsugæslustöðvar. Flestar þessar stofnanir eru illa tækjum búnar, enn og aftur afleiðing af viðskiptaþvingunum SÞ og gripdeildum í kjölfar núverandi átaka. Írösk könnun sem unnin var fyrir Barnahjálp SÞ fyrir skömmu leiðir þann ánægjulega sannleik í ljós að fleiri börn sækja nú skóla heldur en á tímum Saddamsstjórnarinnar. Tæpar fimm milljónir barna mæta í skólann dag hvern víðs vegar um landið í stað 3,5 milljóna árið 2000. Hins vegar er aðbúnaðurinn heldur lakur, annar hver skóli er án salernisaðstöðu, kennslugögn eru af skornum skammti og skólar eru víða þrísetnir. Enn sækja mun færri telpur skólann en piltar, ekki síst vegna þess að foreldrar þeirra óttast um öryggi þeirra. Þetta er áhyggjuefni því skólaganga er veigamikill þáttur í að veita börnum þá reglu og öryggi sem þau þurfa á að halda. 300 milljónir frá Íslandi Þrátt fyrir allt eru jákvæð teikn á lofti um framtíðina. Efnahagur landsins fer batnandi þar sem olíuframleiðsla er óðum að ná sér á strik. Írakar kætast yfir heimsmarkaðsverði á olíu sem hefur verið mjög hátt síðustu misseri en talið er að ríflega 1000 milljarðar króna muni streyma í íraska ríkiskassann vegna olíutekna á árinu. Alþjóðastofnanir og flest ríki veraldar hafa lofað víðtækri aðstoð og eru Íslendingar þar á meðal. Samkvæmt upplýsingum frá utanríkisráðuneytinu er ráðgert að um 300 milljónum króna verði varið til uppbyggingar- og hjálparstarfsins í Írak. Þegar hafa tvö hundruð milljónir verið greiddar af fénu. Helmingur þessarar upphæðar rann í mannúðaraðstoð á fyrstu mánuðum innrásarinnar með milligöngu Rauða krossins, Hjálparstarfs kirkjunnar, Barnaheilla og fleiri samtaka. Hinn helmingurinn var lagður í tvo sjóði á vegum Alþjóðabankans og SÞ. Þessum framlögum er ætlað í eiginlegt uppbyggingarstarf í Írak og hefur sá hluti upphæðarinnar sem Alþjóðabankinn varðveitir verið sérstaklega eyrnamerktur heilbrigðismálum. Hvað síðustu hundrað milljónirnar áhrærir þá eru viðræður í gangi á milli stjórnvalda og Össurar hf. um að koma stoðtækjaverkefni á fót í bókstaflegri merkingu en víst er að mikil þörf er á slíkum búnaði í þessu stríðshrjáða landi.