Jenný segir frá

Bækur

Handritið að kvikmynd Arnar Featherby og Jóns Magnús­sonar um uppnámið á veitingahúsinu eftir Jenny Alexson

Bragi Ólafsson

Titill nýjustu skáldsögu Braga Ólafssonar er engin smásmíði. Og ekki nóg með það, hann er ekki alveg eins á kápu bókarinnar og titilsíðu. Sú sem segir söguna heitir ýmist Jenný Alexon eða Jenný Alexson, sem er kannski fyrirboði um það sem koma skal - Jenný er ekki sérstaklega áreiðanlegur sögumaður.

Sagan heitir Handritið að kvikmynd Arnar Featherby og Jóns Magnússonar um uppnámið á veitingahúsinu eftir Jenný Alex(s)on. Þeir Jón og Örn eru lesendum Braga að góðu kunnir. Sonur Jóns, ljóðskáldið Sturla Jón Jónsson, var söguhetja Sendiherrans, síðustu skáldsögu hans. Sturla kemur raunar við sögu hér þar sem hann dvelur að því er virðist í góðu yfirlæti í Hvíta-Rússlandi ásamt skáldkonu sem hann kynntist á ljóðahátíð í Litháen og aldraðri móður hennar.

Eins og titillinn gefur fyrirheit um er hér saga innan í sögu innan í sögu. Jenný sú sem nefnd er í titlinum er sögumaður bókarinnar, hún segir okkur söguna af ferðalagi þeirra Jóns og Arnar til Hull á vit föðurarfs Arnar, tæplega 200 para af mokkasínum sem gamli maðurinn safnaði um ævina.

Inn í sögu þeirra félaga fléttast svo handritið að kvikmynd sem þeir vinna að og inni í þeirri kvikmynd er önnur kvikmynd og þá eru ekki upp taldar allar þær sögur sem fléttast inn í ferðalag þeirra kumpána og frásögn Jennýjar.

Framan af bókinni getur lesanda liðið eins og hann sé staddur í flóknu völundarhúsi, persónurnar eru margar og sögurnar sem þær tilheyra líka. Sögukonan Jenný reynist ásamt öðru vera höfundur glæpasagna sem hún skrifar undir dulnefni, en sagan af handritinu er gagnólík þeim.

Lesandinn má hafa sig allan við enda segir sögukona í upphafi síðasta kafla bókarinnar: „Eins og lesandinn sem hefur engan áhuga á skáldsögu sem hleypur út undan sjálfri sér til að fela sig fyrir söguþræðinum, hefur skáldsagan engan áhuga á þeim lesanda." (430) Samanburðurinn við glæpasögur er engin tilviljun. Handritið... er margbrotin saga, í eina röndina er hún hæggengur farsi sem minnir á fyrri verk Braga þar sem persónurnar lenda í pínlegum aðstæðum sem engin lausn fæst á. Á hinn bóginn er hún líka rannsókn á skáldsagnaforminu, allt frá Laurence Sterne til nútímans. Jenný er sérkennilegur sögumaður, meðvituð og ágeng og minnir lesandann sífellt á að hann sé að lesa skáldsögu.

Auk þessara einkenna, sem sumir myndu kalla póstmódernísk en Jenný minnir sjálf á að eru jafngömul skáldsögunni, er Jenný í hæsta máta óáreiðanleg heimild um líf persónanna og ferðalag tvímenninganna. Hún er ekki með þeim í för og á sjálf við nóg að etja á heimavígstöðvunum þar sem hún situr við skrifborð og spinnur upp sögu þeirra. Það er með öðrum orðum ekki hægt að treysta neinum í þessari sögu, allra síst sögukonunni sem þykist hafa flesta þræði í hendi sér.

Handritið… er að sögn önnur bókin í fjögurra bóka flokki sem hófst með Sendiherranum. Ef mæla ætti bókina og bókaflokkinn á mælikvarða hefðbundinna epískra frásagna mætti kannski ímynda sér að hún væri dæmigerð miðbók, það er ekki leyst úr vanda nokkurs manns og engir endahnútar hnýttir. En lesandann grunar líka að þannig verði það líka í framhaldinu. Sá heimur sem Bragi skapar í þessum sögum þenst bara út, hann er fullur af dularfullum gloppum, eyðum og ormagöngum og lítil von til þess að sá lesandi sem óskar eftir hefðbundinni skáldsögu með einum snurðulausum þræði fái það sem hann óskar sér. Sá sem er á hinn bóginn tilbúinn í ferðalag um þennan einkennilega söguheim fær það ríkulega launað.

Niðurstaða: Nýjasta skáldsaga Braga Ólafssonar er flókið skáldverk og metnaðarfullt. Þar birtast öll bestu höfundareinkenni Braga, hún er launfyndin og spakleg rannsókn á skáldsögunni og lífinu sjálfu.