Íslenskan stundum hamlandi: „Leiðtogi er einstaklingur en ekki starfsheiti“

Ingunn hefur starfað mikið með vinnustöðum við það að breyta eða endurskoða starfsheiti og skipurit. 

Í dag segir hún okkur frá áhugaverðu dæmi um þekkingarfyrirtæki með nokkur hundruð starfsmönnum, sem réðist í róttækar breytingar hjá sér og bjó þá til nýtt hlutverk innan teyma:

Fyrirliða sem ekki fær greitt fyrir það sérstaklega að leiða hópinn, en sinnir þó því hlutverki að vera fyrirliði sem drífur og leiðir hópinn áfram;

Rétt eins og fyrirliði í góðu íþróttaliði.

Í Atvinnulífinu í dag og á morgun höldum við áfram að rýna í starfsheiti og þróun þeirra. Fyrsta umfjöllunin af þremur um þetta efni var birt í gær og má sjá hér.

Leiðtoginn

Ingunn er með MBA gráðu frá Háskólanum í Reykjavík og BA gráðu frá Háskóla Íslands í atvinnufélagsfræði. Hún segir mikilvægt að þegar fyrirtæki taka upp ný starfsheiti, sé það aðeins gert að vel ígrunduðu máli.

„Við eigum ekki að breyta breytinganna vegna. Eða fylgja eftir einhverjum tískusveiflum heldur ígrunda málin vel og helst þannig að ný starfsheiti fylgi eftir stefnumiðum vinnustaðarins sem heild.“

Ingunn segir „leiðtogi“ vera dæmi um orð sem fólk skilur á mismunandi hátt.

„Sjálf hef ég aldrei ráðlagt fyrirtækjum að taka upp leiðtogann sem starfsheiti. Því orðið leiðtogi er ekki starfsheiti.

Hjá Attentus segir Ingunn að unnið sé eftir ákveðinni hugmyndafræði við endurskoðun starfsheita og mótun skipulags. Þessi hugmyndafræði byggir í stuttu máli á því að fyrst fer fram starfagreining og þarfagreining á tilteknu starfi. Þannig að tilgangur með hverri ráðningu sé skýr.

Þessu fylgir síðan starfslýsing og þar kemur starfsheitið fram. Starfsheitið þurfi síðan að eiga sitt pláss í skipuritinu.

Það gefst best að tala á mannamáli og hafa hlutina sem skýrasta öllum. 

Með leiðtoganum sem starfsheiti erum við hins vegar að taka orð sem kemur úr enskunni; orðið Lead. Í enskum starfsheitum er merking orðsins að leiða og mentora. 

Sem er ekkert endilega sá skilningur sem allt fólk hefur á íslenska orðinu leiðtogi.“ 

Þá bendir Ingunn á annað praktíst atriði sem gildir um íslenskan vinnumarkað.

„Jafnlaunavottun hefur verið staðfest og því eru gerðar mælingar til samanburðar á störfum. Hagstofan tekur síðan reglulega út launasamanburð og störf og þar er leiðtoginn ekki inni. Enda kannski erfitt að gera launalegan samanburð á leiðtogum.“

Fyrirliðinn

Fyrir þremur árum síðan vann Ingunn að verkefni með fjölmennum vinnustað sem tók ákvörðun um að fella niður öll stöðugildi millistjórnenda.

Verkefnið fékk góðan undirbúning og mjög góða eftirfylgni. Sem Ingunn segir lykilatriði svo vel takist til.

Við enduðum með að búa til fyrirliða í hverju teymi. 

Þessi fyrirliði er kosinn af hópnum og hlutverkið öllum skýrt, enda orð sem fólk þekkir úr íþróttum þótt það hafi ekkert endilega stundað íþróttir sjálft. 

Að vera fyrirliði kemur launasamningum ekkert við því viðkomandi heldur sínum starfstitli óbreyttum miðað við þá sérfræði eða menntun sem viðkomandi er með. Þar af leiðandi þurfti ekkert að huga að jafnlaunastaðlinum.“

En ef teymið kýs fyrirliðann, eru þetta þá kosningar fyrir ákveðið tímabil?

„Nei því hvert teymi gerir með sér samskiptasáttmála og ákveður þar ákveðnar leikreglur. Samskipti eru almennt byggð á þessari jákvæðu sálfræði þar sem allir geta tjáð sig. Það þýðir að reglulega er verið að athuga hvernig fólkinu líður í teyminu, þar á meðal hvernig fyrirliðanum sjálfum er að líða, hvort það sé kominn tími til að skipta um fyrirliða og svo framvegis.“

Ingunn segir fimm til fimmtán manns vera í hverju teymi og til viðbótar við fyrirliðann, er verkefnastjóri valinn af hópnum eftir því hvað hentar í hvert verkefni.

„Eftirfylgnin var síðan sú að í ákveðinn tíma eftir þessa breytingu var þjálfun. Þá sat í rauninni þögull ráðgjafi frá okkur á teymisfundum, fylgdist með umræðunum og leiðbeindi ef þess þurfti. Til dæmis með því að segja við fyrirliðann; „Fyrirgefðu, nú ertu aðeins farinn að tala eins og verkefnastjóri…“.“

En hvað þá með stjórann eða stjórnandann, er fyrirliðinn ekki stjórnandi hópsins?

„Yfir teymunum eða teymi er síðan stjórnandi sem hefur allt annað hlutverk en fyrirliðinn. En í þessu tilfelli var hins vegar ákveðið að fyrirliðinn myndi sjá um að taka starfsþróunarsamtöl þrisvar til fjórum sinnum á ári en ekki stjórnandinn,“ svarar Ingunn og segir þetta fyrirkomulag hafa gefist mjög vel.

„Því það er svo mikilvægt að gera stöðutékk á fólki reglulega.“

Íslenskan getur verið hamlandi

Sjálf segist Ingunn eingöngu hafa reynslu af því að fyrirtæki sem starfa á alþjóðlegum vettvangi, séu með starfsheiti á ensku.

Hins vegar hefur brugðið á þeirri umræðu meðal fólks, að sum starfsheiti séu hreinlega betri á ensku en á íslensku. Í umfjöllun Atvinnulífsins hafa nú þegar verið nefnd nokkur starfsheiti:

Head of Global Learning Operations, Global Engagement & Culture Manager, Growth Manager, Multimedia Sales Engineer og fleiri.

„Já íslenskan getur verið hamlandi. Oft vantar okkur hreinlega fleiri orð. Fyrir vikið eru til starfsheiti þar sem íslenskan nær ekki að lýsa starfinu eins vel og enska starfsheitið,“ segir Ingunn og tekur dæmi:

Orðið „Learning“ er gott dæmi um slíkt orð og lýsandi í enskum starfsheitum, án þess að þau störf komi starfi fræðslustjóra hér nokkuð við. 

Það sama má segja um starfsheitið Global Engagement & Culture Manager sem byggir á að efla helgun, drifkraft, ástríðu og byggja upp menningu, en er erfitt að þýða yfir í íslenskt starfsheiti.“

Þurfum við þá mögulega að hugsa oftar út fyrir boxið: Ekki um þýðingar heldur hvert hlutverk viðkomandi er og búa þá jafnvel til ný heiti sem við skiljum öll eins sbr. fyrirliði?

„Þetta gæti verið áhugavert verkefni fyrir aðila eins og félag Mannauðsfólks á Íslandi eða Samtök atvinnulífsins. Að skoða hvort mögulegt sé að gefa út einhverjar leiðbeinandi upplýsingar. Í dag vitum við öll hvað forstjóri gerir, framkvæmdastjóri og svo framvegis. En það eru að koma inn orð eins og leiðtogi sem fólk er ekki að upplifa og skilja á sama hátt.“

Ingunn leggur þó áherslu á að auðvitað þurfi fyrirtæki að geta ráðið því áfram sjálft, hvaða orð eða titla þau nota.

„Þó þannig að það sé ekki mannauðsstjóri og markaðsstjóri að ákveða ný starfsheiti til að poppa um starfið eða ásýndina. Það er alltaf varhugaverð leið.“

Margir hafa spurt sig hvers vegna það er ekki nóg að nota áfram starfsheiti sem við þekkjum nú þegar. Eins og forstöðumaður, sérfræðingur og svo framvegis.

Erum við kannski að flækja málin um of?

„Umræðan um forstöðumaður er svo sem umræða út af fyrir sig því þar eru sumir vinnustaðir að breyta forstöðumaður í forstöðukona og svo framvegis,“ segir Ingunn en bætir við: „Auðvitað viljum við fylgjast vel með því sem er að gerast erlendis. Ekki síst í því ljósi að vinnumarkaðurinn mun taka stakkaskiptum næstu tíu til tuttugu árin. Við eigum samt ekki að vera feimin við það að bakka, laga eða leiðrétta. Enda gerum við öll mistök og þá er betra að læra af þeim, breyta um takt og finna betri lausn.“